Tchórze

„Siedzieliśmy w Porcie Artur i Benno powiedział:  - A więc rewolucja została odłożona na czas nieograniczony.  - Aha - odparłem i wetknąłem sobie stroik do ust. - Z przyczyn technicznych, no nie? - Bambusowy stroik miał smak przyjemny jak zawsze. Grałem na sakstenorze również i z tego powodu, że tak przyjemnie było go ssać". Pierwsze zdania Tchórzy, debiutanckiej powieści Josefa Škvoreckiego, należą do najważniejszych zdań w literaturze czeskiej. Dla bohaterów książki ważniejsze od hitlerowców, okupacji, powstania i rewolucji są jazz, miłość i dziewczyny. „Mit walki i ofiary ustąpił mitowi jazzu jako formy sprzeciwu" - pisał Witold Nawrocki w posłowiu do pierwszego i dotychczas jedynego polskiego wydania tej powieści w 1970 roku.  Akcja zaczyna się w piątek 4 maja 1945 roku i trwa tydzień. Tchórze opowiadają o powstaniu majowym (częściej zwanym powstaniem praskim) w małym mieście na wschodzie Czech - Kostelcu. Głównym bohaterem jest młodzieniec Danny Smiřický - alter ego pisarza. Danny pojawia się również w kolejnych książkach Škvoreckiego, także w tej najsłynniejszej: Przypadkach inżyniera ludzkich dusz. Młodym ludziom z powieści wydaje się absurdalne, że ich ojcowie nagle mieliby się stać bohaterami prawdziwego powstania przeciw okupantom: „To będzie heca, jak mój stary zamknie interes i pójdzie z fuzją na Niemców". Taką wizję walki ośmieszają słowami: „To są idioci. Takie osły stracą głowę, gówno zwojują, rozeźlą Niemców, a my wszyscy za to zapłacimy".  Czeską odmianę Kolumbów. Rocznik 20 Škvorecký napisał między rokiem 1948 a 1949, wyszła jednak dopiero dziesięć lat później. Wywołała nieprawdopodobną wrzawę medialną, nagonkę na autora i książkę, została potępiona przez prezydenta na zjeździe partii, a dyrektor wydawnictwa, a kilku  redaktorów - w tym redaktor naczelny - stracili pracę. Sam pisarz został zwolniony z redakcji czasopisma „Světová literatura". Książkę zrehabilitowano - i wydano na nowo - w 1964 roku.  
Tchórze wyznaczyli nowy styl w czeskiej literaturze dzięki użyciu bardzo potocznego języka, a także „autentycznych" dialogów o niczym, które mają celowo odwlekać najmocniejsze punkty akcji.  
Josef Škvorecký był chyba pierwszym, który w powojennej Czechosłowacji powiedział na głos, że to, co intymne i osobiste, może być ważniejsze od tego, co publiczne i patriotyczne. Owszem, w czasie drugiej wojny światowej działa się Historia, ale myślenie o dziewczynach było czymś o wiele ważniejszym. „A w rezultacie nie było ważne nic".  
Josef Škvorecký (1924-2012) to jeden z najważniejszych czeskich pisarzy, zaliczany do „wielkiej piątki" (wraz z Kunderą, Hrabalem, Havlem i Kohoutem). W 1969 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, a później osiadł w Kanadzie, gdzie mieszkał do końca życia. Jego debiutancka powieść Tchórze, opublikowana w 1958 roku, wywołała skandal i na polecenie władz została wycofana z księgarni, a jej autora zwolniono z pracy. W 1978 roku pozbawiono go obywatelstwa czeskiego za „uprawianie wrogiej propagandy".
Za powieść Przypadki inżyniera ludzkich dusz otrzymał Literacką Nagrodę Europy Środkowej „Angelus".